Болушлукъ:Кириу хапарландырыула
Къайгъырмагъыз!
Салам хар кимге! Сиз былайда хыйсабыгъызгъа кирилирге изленнгенини юсюнден хапарландырыу алыннганы ючюнмю болгъансыз? Къайгъырмагъыз! Хыйсабыгъыз алкъын къоркъуусузлукъдады.
Бу хапарландырыуну(ланы) нек алдым?
Биреу сизни хыйсабыгъызгъа кирирге излегени ючюн (джетишимсиз) бу хапарландырыуну алгъансыз. Системагъа кириб кёрюу алгъын сиз хайырланмагъан девайсдан неда браузерден болгъан эсе, кириуню хапарландырыуун биринчи джетишимсиз кириб кёрюуден сора алгъансыз. Сиз билген девайсдан неда браузерден болгъан эсе, беш кере кириб кёрюуден сора хапарландырыу къурулгъанды.
Билдириуле 2017-чи джылда ишлеб башлагъан LoginNotify функция бла генерация этилгенди.
Мен не этерге керекме?
Кирирге сиз излеген эсегиз, бу этапда джукъ этерге керек тюлдю, алай а хыйсабыгъызгъа хаман да ышангылы эмда уникал паролугъуз болса керекди. Паролугъузну ышангылы болгъанына аккылы эсегиз, мадаргъа кёре терк паролугъузну алмашдырыгъыз. Хыйсабланы паролларыны къачырыуну тинтиулерини бирине кёре, он миллион интернет хайырланыучу хыйсабдан 17% чакълы бирини пароллары «123456» болгъанды.[1] Аланы бири болмагъыз!
Системагъа сиз кирирге кюрешмеген эсегиз, эмда башха биреу сизни хыйсабыгъызгъа джетиширге кюрешеди деб ишегигиз бар эсе, ышангылы паролугъуз бар эсе да, аны ауушдурургъа керекди.
Аны тышында электрон почтагъызны адресин хыйсабыгъызгъа байлаб, къачырылгъан хыйсабха джетиширча болургъа боллукъду. Электрон почтаны адресин джаращдырыуларыгъызны бетини биринчи панелинде салыргъа боллукъду. Аны тышында хыйсабны чачыб кириуден эмда сыйырылыудан къалай къорууларгъа керек болгъаныны юсюнден эссени окъургъа боллукъсуз (ингилиз тилде), анда интернетни хайырланнган заманда эсге алыргъа керек тамал насихатла бериледиле.
Бу функция къалай ишлейди?
Хайырланыучуну компьютеринде HTTP-кукилени сакъландыргъанлай белгили браузерлени ызлагъан кенгериу. Бу файлланы 180 кюнден автомат халда болджаллары чыгъады. Джетишимсиз кириб кёрюу джангы браузерден келе эсе Хапарландырыу генерация этиледи, ол хайырланыучугъа кирирге кюрешилгенини юсюнден билдиреди. Идентификация башха мадары баргъан IP-адресни тюб аулауун арт заманда хайырланнган IP-адреслеге келишгенин тинтиудю (серверни болджаллы кэшинде сакъландырыладыла). Бу информациядан бир зат да билги базада сакъландырылмайды эмда чыртдан да ачыкъланмайды, аны ичиннде аманлыкъчыны IP-адреси/локациясы да. Викимедиа Фондну юристлерини эмда къуллукъчуларыны командасы бизни Ташалыкъ Политикабызгъа эмда къоркъуусузлукъ оюмларына келишгенлерин тинтгендиле.
Белгили девайслагъа/IP-адреслеге хайырланыучугъа кирирге кюрешилгенини хапарландырыуун джибериуге дери 5 кере кириб кёрюрге мадар беребиз, аны чуруму, адамланы джазгъан заманда халатлары неда паролланы унутууларыды.
5 неда андан аслам джетишимсиз кирирге кюрешиу болгъан эсе, хапарландырыуда былай джазыллыкъды: «Эм ахыр кере киргенигизден бери хыйсабыгъызгъа джангы девайсдан кирирге джетишимсиз 5 кере кюрешдиле. Сиз тюл эсегиз, хыйсабыгъызны кючлю паролу болгъанындан ишексиз болугъуз.» 10 кереден дагъыда бир хапарландырыу боллукъду, андан сора 15 кереден э. а. к.
Билинмеген девайсла/IP-адресле ючюн хар джетишимсиз кирирге кюрешиуню хапарландырабыз. Кенгериу, терк-терк хапарландырыу джиберген спаммер хайырланыучуладан къоруулар ючюн, бютеу бу хапарландырыуланы бирлешдиреди. Юлгюге, 3 кере джетишимсиз кирирге кюрешилди эсе, бир хапарландырыу боллукъду, былай джазыллыкъды: Эм ахыр кере киргенигизден бери хыйсабыгъызгъа джангы девайсдан кирирге джетишимсиз 3 кере кюрешдиле. Сиз тюл эсегиз, хыйсабыгъызны кючлю паролу болгъанындан ишексиз болугъуз..
Нени эсде тутсагъыз игиди
Бу хапарландырыуланы алыр ючюн хайырланыучуну эки каналы барды - не сайтда хапарландырыу панель (Echo), неда электрон адрес бла. Тынгылау бла веб-хапарландырыула да, электрон почтагъа хапарландырыула да барысына да джандырылыбдыла. Буну хапарландырыуланы джарашдырыуларында тюрлендирирге боллукъду.
Джетишимли кириу
Хайырланыучу, хыйсабыгъызгъа танылмагъан девайсдан неда IP-адресден кирсе, кенгериу электрон прочтагъызгъа билдириу алыргъа амал береди.
Бу артыкъсыз да хакъларыны эмда эркинликлерини терс хайырландырыудан къоркъуу болгъан администраторлагъа эмда башха къуллукъчулагъа бек керекди.
Бу хапарландырыу тынгылау бла джандырылыбды.
Эс бёлюгюз, бу веб-хапарландырыула бу функцияда джукъланыбдыла.
Электрон билдириуню текстинде джазылыбды: "Биреу (сизге ушайды) джууукъ заманда хыйбыгъызгъа джангы девайсдан кирди. Бу этиуню сиз этген эсегиз, бу билдириуге эс бёлмегиз. Алай бу этиуню этген сиз тюл эсегиз, паролугъузну тюрлендириуюгюз эмда хыйсабыгъызда этиулени контроль этеригиз тыйыншлыды." Сиз буну кесигизни энчи джарашдырыуларыгъызда джукълатыргъа боллукъсуз.
Ышангылы паролну хайырландырыгъыз
Интернетде ышангылы паролну къалай этерге керек болгъаныны юсюнден кёб оюм барды. Паролланы юсюнден талай кенгеш:
- "Къыйын паролланы сайлагъыз – эм азы бла сегиз символдан, ичинде харифле, тархла эмда тыйгъыч белгиле болсунла". (Къайнакъ: Къоркъуусузлукъ/Мета-викиде паролну алмашшдырыу). Паролланы эмда къоркъуусузлукъну юсюнден аслам бил.
- "Кёбюсюне уллу, гитче харифледен, тархладан къуралгъан эмда сёзлюкдеги сёзледен, энчи атладан эмда энчи информациядан (туугъан дата, киштигинги аты э. а. к.) болмагъан узунуракъ пароль кюнлюк хайырланыуда джетерли ышангылыды. Гитче харифледен паролла да ышангысыз тюлдюле, алай ала иги узун болургъа керекдиле. (Къайнакъ: User account security on English Wikipedia).